Geopark Przedgórze Sudeckie

 

Geopark PS
CIEKAWE MINERAŁY I SKAŁY GEOPARKU

Podczas wędrówek szlakami na terenie Geoparku znaleźć można ciekawe minerały, kamienie szlachetne oraz interesujące okazy skał. Obecnie najbardziej znanym miejscem występowania minerałów jest kopalnia w Piławie Górnej. Jest to  obiekt o unikalnym w skali kraju znaczeniu naukowym i muzealnym. Nigdy wcześniej ani na terenie bloku sowiogórskiego, ani w masywach granitowych Dolnego Śląska nie napotkano pegmatytów o tak dużych rozmiarach. W przypadku Piławy Górnej długość żył osiąga do 100 m a miąższość do 6 m. Innym znanym miejscem jest masyw Szklar na obszarze którego stwierdzono występowanie prawie 100 różnych minerałów. Masyw Szklar i masyw Braszowici słyną z chryzoprazu zwanego śląskim zielonym złotem. Z kolei Wzgórza Strzelińskie znane są z występowania pięknie wykształconych kryształów górskich i granatów, a Masyw Gogołów-Jordanów z nefrytu.

Kryształ górski
Kryształ górski jest chyba najbardziej znanym minerałem Wzgórz Strzelińskich. Istnieją przesłanki pozwalające twierdzić, że kryształy górskie z Jegłowej używane były do wyrobu ozdób już w czasach prehistorycznych. Jego intensywną eksploatację jako surowa do wyrobów artystycznych prowadzono od połowy XVII w. do roku 1794 w okolicach Krzywiny, Strużyny i Jegłowej. Kryształy tego minerału można tu znaleźć w białej, luźnej pokrywie zwietrzelinowej łupków kwarcowo-serycytowych. Zwykle doskonale przezroczyste słupki kryształu górskiego tkwią w masie kaolinowej bądź też narastają na fragmentach łupków. Na ogół mają one średnicę do 2 cm i długość do kilku centymetrów, chodź znajdowano okazy o długości do 20 cm i średnicy do 5 cm.. Krzyształy górskie można znaleźć między innymi na geostanowiskach 3, 4 i 6.

Kryształ górski - Kryształowa Góra


Granaty
Na geostanowisku nr 13 w obrębie słabo spoistych skał węglanowych występuje tzw. skała granatowa (diopsydowo-granatowa), oznaczająca się wyjątkową twardością. Jej wystąpienia mają postać gniazd i nieregularnych soczewek. Skała ta jest agregatem automorficznych ziaren diopsydu i granatu oraz występujących w podrzędnych ilościach ziaren plagioklazu, kwarcu, epidotu i tytanitu. Duże granaty, będące obiektem poszukiwań zbieraczy, których krawędź może osiągać 1,5 cm, wykrystalizowały na granicy skały diopsydowo-granatowej i skał węglanowych. Występujące tu granaty to hessonity (rzadka odmiana grossularu) - zwane również kamieniem cynamonowym ze względu na swoje pomarańczowoczerwone zabarwienie.
Granaty występują również w pegmatytach w Piławie Górnej, a także jako ziarna skalne w łupkach łyszczykowych pasma kamienieckiego.

Granaty - Gębczyce


Wezuwian
Niewielki łomik na wzgórzu Rokitki (geostanowisko 21) jest miejscem występowania rzadko spotykanych w pełni wykształconych osiągających nawet 3 cm i więcej kryształów wezuwianu. Minerał ten powstaje, gdy skała zawierająca krzemionkę (np. piasek kwarcowy) oraz węglan wapnia (np. skorupki różnych organizmów) zostanie podgrzana do kilkuset stopni, a jednocześnie nie jest poddana zbyt wysokim ciśnieniom. W wielu masywach tzw. waryscyjskiej Europy, tzn. obszaru od południowej Anglii, Masywu Centralnego aż po Hruby Jesenik w Czechach, takie warunki panowały na przełomie dolnego i górnego karbonu, jakieś 320-330 Ma temu, gdy duże partie skorupy ziemskiej wciśnięte wcześniej na duże głębokości wynurzały się z powrotem szybciej niż były w stanie ostygnąć. W efekcie tego, cały czas gorące dostawały się w strefy płytkie, gdzie panujące niskie ciśnienia pozwalały na krystalizację wezuwianów. 

Wezuwian - Wzgórze Rokitki


Chryzopraz
Chryzopraz jest odmianą chalcedonu o pięknej zielonej barwie. Był to ulubiony kamień ozdobny Egipcjan, Greków i Rzymian, często noszony razem z niebieskim lapis-lazuli. Bardzo popularny w IV w., kiedy to cesarz rzymski Karol IV udekorował nim szereg kaplic, w tym kaplicę św. Wacława w Pradze. Chryzopraz należał też do ulubionych kamieni cesarza Prus Fryderyka Wielkiego, stąd otrzymał nazwę "śląskiego księcia". Na świecie znanych jest jedynie kilka wystąpień chryzoprazu o znaczeniu gospodarczym. Są to głównie: Australia (Queensland - Marlborough Creek), Rosja (Swierdłowsk na Uralu), Kazachstan (Sarakul Baldy), Stany Zjednoczone (Kalifornia - Tulare, Oregon - Góry Niklowe, Arizona - Gila), Niemcy (Saksonia) oraz Brazylia. Najbardziej znanym i w zasadzie jedynymi miejscami występowania chryzoprazów w Polsce jest dawna odkrywkowa kopalnia rudy niklu w Szklarach niedaleko Ząbkowic Śląskich oraz okolice wsi Grochowa na południe od Ząbkowic.

Chryzopraz - Szklary


Kwarcyt daktylowy
Kwarcyt daktylowy jest dużą osobliwością skalną Geoparku (geostanowisko 4). Charakterystyczną jego cechą jest obecność wydłużonych składników skały osiągających długość dochodzącą do 10 cm., których wygląd kojarzy się z daktylami lub migdałami. Skały te zostały po raz pierwszy opisane przez sławnego niemieckiego poetę J.W. Goethego, który odwiedził okolice Krzywiny podczas swojej podróży po Śląsku w roku 1791.
Geneza kwarcytów daktylowych budzi do dzisiaj wątpliwości. Spór naukowy dotyczący sposobu ich powstania rozpoczął się już w dwudziestoleciu międzywojennym. Z jednej strony twierdzono, że skały te są produktem deformacji i metamorfizmu zlepieńców kwarcowych. A zatem skał, które pierwotnie zbudowane były z kwarcowych otoczaków rozproszonych w kwarcowym tle skalnym. Z drugiej strony natomiast uważano, że kwarcyty daktylowe to wyłącznie efekt deformacji towarzyszącej metamorfizmowi piaskowców kwarcowych.

Kwarcyt daktylowy - Krzywina


Ilmenito-hematyt
Największą atrakcją dla kolekcjonerów Skałek pod Borową (geostanowisko 10) jest występowanie minerałów rudnych - tlenków Fe i Ti, opisanych jako tytanomagnetyt, ilmenito-hematyt i magnetyt. W luźnych bloczkach można napotkać ładnie wykształcone kryształy ilmenito-hematytu o wielkości do 7 mm. Najczęściej posiadają barwę czarną lub ołowianoszarą i metaliczny połysk na świeżych powierzchniach.
Niektórzy wiążą właśnie większą liczbę wyładowań atmosferycznych w pobliżu Gromnika niż w innych miejscach Wzgórz Strzelińskich z nagromadzeniem tu minerałów bogatych w żelazo. [Więcej]

Ilmenito-hematyt - Skałki pod Borową


Rodingit
Rodingit to skała metamorficzna, zbudowana zazwyczaj z granatów (grossularu, rzadziej andradytu), piroksenu (diopsydu), wezuwianu, wollastonitu i chlorytu. Zabarwienia go może być bardzo różne, zwykle jest jednak jasne. Po raz pierwszy nazwa "rodingit" została użyta dla nazwania skały znalezionej nad rzeką Roding w Nowej Zelandii. Choć skały te w dalszym ciągu zaliczane są do rzadkich, zostały opisane rodingity pochodzące z wielu miejsc na świecie, m.in. z Kalifornii, Kanady, Pakistanu, Kazachstanu, Włoch czy Szkocji. Towarzyszą one zwykle serpentynitom, tworząc w ich obrębie żyły i soczewy. Rodingity tworzą się podczas serpentynizacji ultrazasadowych skał w strefie intensywnych deformacji tektonicznych. Rodingity na powierzchni występują tylko na terenie Dolnego Śląska. Na terenie geoparku wystepuja w okolicach Mikołajowa (geostanowisko 165) i Szklar (geostanowisko 19). Znane są również z okolic Nasławic, Świątnik i Jordanowa.


Szerl
Jest to odmiana turmalinu o czarnej barwie. Nazwa szerl (schörl) pochodzi z gwary górniczej. Zastosowanie szerli jest dość ograniczone z uwagi na nieprzezroczystość i kruchość tego kamienia jubilerskiego. Używany jest on jednak do wyrobu biżuterii żałobnej. Krystalizacja turmalinów ma miejsce w obrębie pegmatytów z roztworów wzbogaconych w fazę lotną (pneumatolityczną), wspólnie z berylem, fluorytem czy topazem. Na Dolnym Śląsku najładniejsze słupkowe okazy szerlu występują w obrębie żył pegmatytowych stowarzyszonych z gnejsami Gór Sowich (m.in. Piława Górna). Znajdowane tam były słupki turmalinu dochodzące do 15 cm długości. innym miejscem występowania szerli na terenie Geoparku są pegmatyty w serpentynitach z dawnej kopalni niklu w Szklarach koło Ząbkowic Śląskich (geostanowisko 19). Występuje on również na powierzchniach złupkowacenia łupków kwarcytowych (geostanowisko 3) w postaci igieł. Ich długość przekracza niekiedy 1 cm, szerokość około 0,5 mm. Igły turmalinowe układają się czasami promieniście, tworząc tzw. słońca turmalinowe.

Szerl - Piława Górna


Nefryt
Nefryt nazywany także żadem amfibolowym jest prawie monomineralną skałą metamorficzną utworzoną z mikro włókien tremolitu lub aktynolitu o długości 0,05 mm długości i około 0,002 mm średnicy (wartości uśrednione). Włókna są spilśnione tworząc masywna zbitą i bezładną teksturę - jest to powód niezwykłej wytrzymałości nefrytu na uderzenia, stąd już w epoce kamiennej wykorzystywano go do wyrobu przeróżnych narzędzi.. Barwa nefrytu jest od białej do ciemno-, a nawet czarnozielonej, oraz czasami bywa czerwonawa w wyniku utleniania żelaza w złożach pochodzenia eluwialnego i postglacjalnego.
Najbardziej znane miejsce występowania nefrytu to nieczynny już kamieniołom serpentynitu w Jordanowie Śląskim k. Wrocławia. Tam został on po raz pierwszy na Dolnym Śląsku i najprawdopodobniej również w Europie zidentyfikowany i opisany w 1884 roku przez niemieckiego uczonego H. Traubego. Pod koniec XIX wieku rozpoczęto eksploatację nefrytu jordanowskiego. Nefryt jordanowski towarzyszy skałom leukokratycznym (jasne skały bogate w zoizyt, granat, diopsyd etc.) tworzącym strefę o grubości około 0,5 metra. W roku 1899 amerykański badacz kamieni G. F. Kunz wywiózł z Jordanowa, potężny blok nefrytu ważący ponad 2 tony. Okaz ten obecnie znajduje się w Metropolitan Museum w Nowym Jorku.Występowanie nefrytu notowano także w Złotym Stoku. Okazy znane z tej lokalizacji miały jasnozieloną barwę ze spotykanym gdzieniegdzie odcieniem czerwonawym. Nefryt ten tworzył pasma o miąższości do 7 cm w skale diopsydowej. Znalezienie nefrytu w tej lokalizacji wydaje się być obecnie prawdziwym wyzwaniem.
Nazwa nefryt pochodzi od greckiego słowa nephros oznaczającego nerkę. Skała według starożytnych wierzeń miała właściwości lecznicze w schorzeniach nerek.

Nefryt - Jordanów Śląski