Geopark Przedgórze Sudeckie

 

 

Między Gilowem a Niemczą znajduje się malowniczy przełom Piekielnego Potoku zwany Piekiełkiem, w którym przecina ona Wzgórza Gumińskie. Skalisty wąwóz ciągnie się na przestrzenie 700 m i porośnięty jest lasem mieszanym. Na stromych ścianach i w dnie głębokiego na ponad 25 m wąwozu odsłaniaja się liczne skałki.
W Piekiełku występuje szereg roślin chronionych, m.in. konwalia majowa, naparstnica zwyczajna, wawrzynek wilczełyko, pierwiosnka wyniosła, lilia złotogłów i kilka gatunkow storczyków. Wyróżnia sie tu kilka typów siedliskowych lasu, które są przedmiotem ścieżki przyrodniczej..


Przełom Piekielnego Potoku i grodzisko na obrazie lidarowym

Na południowym brzegu nad potokiem znajduje się Tatarski Okop - pozostałości obronnego grodziska z IX-X w rozpozcierającego się na powierzchni ponad 4 ha, a należacego do Państwa Wielkomorawskiego. Jest to grodzisko dwuczłonowe, złożone z owalnego grodu i przystającego od pd.-zach. podkowiastegie podgrodzia.
Nazwa "Tatarski Okop " jest tłumaczeniem z języka niemieckiego dawnej nazwy "Tataren Schanze". Aby zacierać ślady słowiańskiej przeszłości Śląska, historycy i badacze niemieccy już w XIX w. popularyzowali legendy i nazewnictwo wiążące ślady dawnych, w szczególności słowiańskich obiektów najczęściej z Tatarami, albo ze Szwedami (z czasów wojny 30. letniej (1618-1648)). W czasie II wojny na terenie Tatarskiego Okopu istniał letni obóz Hitler-Jugend. Funkcjonowały umywalnie - toalety, po których pozostały tylko fundamenty.

W Piekiełku jest bogata sieć dróżek z punktami widokowymi znajdującymi się około 25 m nad strumieniem. Wąwóz Piekielnego Potoku należy do najatrakcyjnieszych zakątków Geoparku Przegórze Sudeckie i tej części Dolnego Śląska. Na jego terenie przygotowano trzy ścieżki dydaktyczne: przyrodniczą, archeologiczną i geologiczną

Dawniej Piekielko było częściej odwiedzane, a przed II wojna stanowiło dużą atrakcje turystyczną o czym świadczą liczne widokówki.

Dolina Piekielnego Potoku w dawnej widokówce
 
Pocztówka z ok. 1904 roku. Przełom Piekielnika. Piękne miejsce do odpoczynku i wędkowania.
Źródło: dolny-slask.org.pl
Pocztówka z ok 1914 roku. Hollengrund - przełom Piekielnika.
Źródło: dolny-slask.org.pl
Widokówka ze zbiorów Sudeckiego Towarzystwa Fotograficznego w Dzierżoniowie.
Źródło: dolny-slask.org.pl
Piękna, kolorowa pocztówka z ok. 1930 roku. Panorama Piekielnika.
Źródło: dolny-slask.org.pl
  Czarno-biała przedwojenna pocztówka - przełom Piekielnika
Źródło: dolny-slask.org.pl
Pocztówka z ok. 1940 roku. Piekielnik z widokiem na Niemczę
Źródło: dolny-slask.org.pl

Jak powstał przełom Piekielnego Potoku?
Krajobrazy Przedgórza Sudeckiego najczęściej kojarzą się z niewysokimi, ostańcowymi wzgórzami, które są rozdzielone rozległymi, słabo nachylonymi powierzchniami. Dolina Piekielnego Potoku wygląda odmiennie. Jest to głęboka na ponad 30 metrów dolina, której skaliste zbocza przywodzą na myśl typowo górskie rejony. Żeby zrozumieć pochodzenie przełomowego odcinka Piekielnego Potoku i dzisiejszy kierunek spływu wód tej rzeki, należy cofnąć się o ponad 200 tys. lat, a więc do czasów, kiedy rejon Przedgórza Sudeckiego pokryty był grubym na ponad 200 metrów lądolodem z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Dawne szerokie, dobrze wykształcone doliny, którymi płynęły rzeki przed nastaniem epoki lodowcowej zostały zasypane materiałem lodowcowym. Gdy nastąpiło ocieplenie klimatu i lądolód zaczął się wycofywać na północ, na nowo rozwijała się sieć rzeczna. Duże rzeki jak Ślęza i Oława zdołały odnowić swój pierwotny kierunek spływu. Inaczej sprawa miała się w przypadku mniejszych cieków. Piekielny Potok, pierwotnie spływał w kierunku północno-wschodnim na odcinku Kośmin - Gilów - Gola - Kietlin. Jednak pozostawione na północ od Gilowa osady morenowe zmusiły potok do poszukiwania nowych dróg. Najdogodniejszym wariantem był spływ wód w kierunku wschodnim, uwarunkowany ukształtowaniem rzeźby po deglacjacji, mającej charakter sfalowanej równoleżnikowo powierzchni. W ten sposób już przed tysiącami lat Piekielny Potok zmienił swój kierunek przepływu i rzeźbił nową dolinę. W trakcie swojej działalności napotkał jednak na przeszkodę ukrytą pod polodowcowymi osadami. Były nią twarde skały metamorficzne stanowiące główny budulec Wzgórz Gumińskich. Wcinając się w nie utworzył przełom epigenetyczny o bardzo stromych zboczach (ich nachylenie nierzadko przekracza 50°) i wąskim (16-38 metrów), skalistym dnie.

 

Przełom epigenetyczny - rodzaj przełomu rzecznego, który powstaje, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wcina się w mało odporne osady, następnie trafia na materiały dużo odporniejsze na erozję. W związku z tym duża część energii rzeki jest wykorzystywana na erozję wgłębną, aby nadążyć za pogłębianiem doliny w obszarach przyległych. Dzięki temu zamiast szerokiej doliny tworzy się wąska dolina przełomowa.

     
Geologia doliny Piekielnego Potoku

Dolina Piekielnego Potoku znajduje się w miejscu szczególnym, na granicy dwóch jednostek geologicznych: masywu Gór Sowich i strefy Niemczy, leżących na bloku przedsudeckim. Blok przedsudecki budują skały analogiczne do tych, które występują w Sudetach. Jeszcze 35-30 mln lat temu cały ten obszar stanowił wielką lekko pofalowaną równinę. Dopiero podczas ostatnich ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska) jako echo powstawania pobliskich Karpat doszło do wydźwignięcia Sudetów i względnego obniżenia bloku przedsudeckiego wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego.

Bardzo interesującą jednostką geologiczną jest strefa Niemczy, zbudowana ze zmylonityzowanych gnejsów sowiogórskich. W jej obrębie znajdują się fragmenty dawnego dna oceanicznego oraz górnego płaszcza sprzed 400 mln lat tworzące masy Szklar oraz masyw Braszowic-Brzeżnicy. Są one częściami ofiolitu śródsudeckiego.  Ich obecność świadczy o tym, że powstanie tej strefy związane było z łączeniem się dwóch różnych kontynentów i zamykaniem dzielącego je oceanu.  Przed około 370-340 mln doszło tu do połączenia Armoryki, której fragmentem jest masyw Gór Sowich i Avaloni, którą stanowi masyw strzeliński. Ta kolizja kontynentów doprowadziła do powstania potężnego pasma górskiego zwanego Hercynidami (Waryscydami) ciągnącego się przez Irlandię, południową część Anglii, Bretanię, Masyw Centralny po Reńskie Góry Łupkowe i Masyw Czeski z Sudetami.

 

 

Punkty ścieżek dydaktycznych

Geologiczna
 
Przyrodnicza
 
Archeologiczna
Przełom Piekielnego Potoku to wysokogórska dolina rzeczna w pigułce. Pozwala zapoznać się z procesami kształującymi dolinę. Skały, które odsłaniają się w ścianach przełomowego odcinka doliny Piekielnego Potoku należą do dwóch odrębnych jednostek geologicznych: masywu Gór Sowich i strefy Niemczy.
  Na niewielkim obszarze doliny Piekielnego Potoku występuje kilka zbiorowisk roślinnych zwanych typami siedliskowymi lasu. Zazwyczaj każde takie siedlisko zajmuje spory obszar, tu jednak zróżnicowane formacje roślinne występują bardzo blisko siebie.   Na przepięknym zalesionym wzgórzu zachowały się pozostałości obronnego grodziska z IX-X w. Znaleziska archeologiczne wskazują jednoznacznie, że należało ono do kręgu kulturowego pierwszego państwa Słowian - Państwa Wielkomorawskiego.
   
 
2. Grąd
 
   
   
   
       
         
Na terenie doliny Piekielnego Potoku znajdują się tablice edukacyjne ścieżki przyrodniczej i archeologicznej. Jednak nie wszystkie tablice przyrodnicze znajdują się na obszarach siedlisk ale ustawione są na terenie i w okolicach grodziska. Umiejscowienie siedlisk wskazane jest na mapie doliny Piekielnego Potoku. Tablice ścieżki geologicznej mają jedynie wersję elektroniczną.